Relacje i święta rodzinne - Dzień Stryja, Dzień Wuja, Dzień Szwagra...

Drzewko pokazujące święta rodzinne. Znalezione w Internecie

Dzień Stryja. Mem znaleziony w Internecie

Dziecko poprawiło drzewko w podręczniku. Brawo!

Stryjowie, prastryjowie i dalsi współrodowcy (po mieczu). Fragment tablicy zamieszczonej w "Zbiorze Praw Sądowych" Andrzeja Zamoyskiego. Reprint wydany w Bieżuniu w 2017 roku

Dzień Szwagra. W tym roku ostatnia sobota miesiąca będzie 24 czerwca, a w 2024 – 29 czerwca. Mem znaleziony w Internecie.

Dzień Cioci i Wujka. Mem znaleziony w Internecie.

Sierpczanin wyjeżdżający na zachód Polski może się znaleźć w dość ciekawym kłopocie podczas rozmawiania na tematy rodzinne. Na terenie byłego zaboru pruskiego, w tym w Bydgoszczy, nie będzie przeważnie rozumiany, gdy określi kogoś jako brat cioteczny, siostra czy brat stryjeczny. Trzeba wytłumaczyć o co w tym określeniu chodzi, wszak zastępowane jest ono wszechobecnym tam słowem "kuzyn". Jest to wyraźny wpływ niemczyzny wspomaganej teraz przez upraszczającą wiele pojęć angie­lszczyznę. Jest to pewnym utrapieniem genealogów, którzy lubią wyraźne informacje. Ja będąc Mazowszaninem i tradycjonalistą słysząc w przekazie rodzinnym moich znajomych z Polski zachodniej informację genealogiczną, że ktoś jest czyimś kuzynem, proszę o sprecyzowanie wypowiedzi. Dodać należy, że mieszkańcy Mazowsza i Podlasia przeważnie są wierni stosowaniu tradycyjnej nomenklatury w nazywaniu relacji rodzinnych.

W ciągu ponad wieku powstało wiele świąt, które możemy nazwać rodzinnymi. Niektóre są znane od dawna i wbite w naszą świadomość, inne mają krótszą karierę. Od bardzo dawna świętujemy Dzień Matki. Święto ma długą tradycję. Kształtowało się przez wieki w Europie i za oceanem. W 1914 roku Kongres USA zatwierdził Dzień Matki jako święto narodowe. W Polsce jest obchodzone 26 maja. Przyzwyczailiśmy się do tej uroczystości i nie wyobrażamy sobie, aby w ten dzień nie pamiętać o naszych mamach. Idziemy do nich z kwiatami, drobiazgami, dzwonimy. Odwiedzamy mogiły zmarłych mam.

Dużą karierę zrobił Dzień Babci (21 stycznia) i Dzień Dziadka (22 stycznia). Do ustanowienia Dnia Babci w latach sześćdzie­siątych XX wieku przyczyniły się redakcje pism "Kobieta i Życie" oraz "Express Wieczorny". Dziadek dołączył do świętowania dwadzieścia lat później. Do popularności tych świąt przyczyniły się nie tylko media, ale przedszkola i szkoły organizujące uroczystości dla dziadków. Dzieci się uczyły, że należy stosownie uhonorować nie tylko swoich rodziców, ale i dziadków. Poniekąd dzieci odwzajemniały się za ich hołubienie i rozpieszczanie przez dziadków nie tylko w Dzień Dziecka.

Nieco później pojawił się Dzień Ojca. Już na początku XX wieku świętowany w USA, a po latach w 1972 roku oficjalnie ustanowiony przez prezydenta Nixona. W Polsce ma już też kilkudzie­sięcioletnią tradycję, ale jest mniej popularny od Dnia Matki. Obchodzony jest 23 czerwca.

W letnim czasie czeka nas jeszcze wiele świąt, które możemy nazwać "świętami genealogicznymi". Pojawiały się w kalendarzach stosunkowo niedawno. Honorują różnych krewnych. Niektóre z nich są naśladownictwem podobnych świąt obchodzonych za granicą. Przeważnie są jednak wyznaczane na inne terminy. Oto kilka z nich Dzień Stryja (24 czerwca), Dzień Szwagra (ostatnia sobota czerwca), Dzień Cioci i Wujka (3 lipca), Dzień Synowej (20 sierpnia). Wcześniej był Dzień Teściowej (5 marca). W Internecie pojawiają się z tych okazji życzenia, zdjęcia oraz niekiedy dowcipne memy.

Wymienione określenia relacji rodzinnych są niezbyt precyzyjnie rozumiane, a niekiedy niepoprawnie używane. Zatracają swoje znaczenie. Wiąże się to z upraszczaniem języka. Warto tu zwrócić uwagę na słowa stryj, wuj i szwagier.

Stryj (stryjek) jest starym, jeszcze prasłowiańskim, określeniem brata ojca. Używane było w tym znaczeniu powszechnie przez wieki. Obecnie pod wpływem niemieckiego jest zastępowane słowem wuj. Szczególnie to widać w byłym zaborze niemieckim. Dalej ten proces wzmagają nachalnie wkraczające wpływy języka angielskiego. W tych językach słowami Onkel (niem.) i unkle (ang.) określa się zarówno brata ojca jak i brata matki. Masowe media wzmacniają ten proces. Dzisiaj wiele osób, zwłaszcza młodszych (szczególnie w Polsce zachodniej), już słowa stryj nie rozumie. Wuj, który kiedyś oznaczał brata matki tak się "roztył", że też zatracił swoje znaczenie. Wujami (wujkami) określa się wszelkich starszych krewnych poza ojcem i dziadkami. Żeby było śmieszniej, także tak dzieci mówią na przyjaciół rodziców i wielu bywalców domu. Zatem, jak słowo stryj zanika, tak słowo wuj straciło swój charakter. Można powiedzieć, że dzisiaj nie wiadomo co znaczy.

Ze słowem stryj związane są pochodne określenia rodzinne dotyczące krewnych po mieczu. Należą do nich prastryj (brat dziadka ze strony ojca) zwany też dziadkiem stryjecznym, brat stryje­czno-stryjeczny (krewny po mieczu, z którym mamy wspólnego pradziadka) i inne. Wnuki mojego brata nazywają mnie dziadkiem (i to mnie cieszy), chociaż wiedzą, że ja nie jestem ojcem ich ojca, a jedynie stryjem. Zatem jestem ich dziadkiem stryjecznym.

Podobny los jak stryja spotkał stryjnę (stryjenkę) czyli żonę stryja i wujnę (wujenkę), czyli żonę wuja. Są przeważnie nazywane ciociami. Ciotka (ciocia) oznaczała siostrę ojca albo matki. Jej mąż określany był słowem pociot, które już poszło w zapomnienie. Ciociami dzieci nazywają także przyjaciółki rodziny, a nawet opiekunki i wychowawczynie w żłobkach i przedszkolach. "Ale nam się ciotka roztyła."

To co zrobiło się ze szwagrem, a lepiej mówiąc, co zrobił szwagier, możemy nazwać spustoszeniem. Jest ono nie do odwrócenia. Szwagier (niemiecki Schwager) zupełnie wyparł przez kilka wieków takie staropolskie słowa oznaczające powinowactwa jak: szurza (brat żony), dziewierz (brat męża), swak (mąż siostry) i zełwin (mąż siostry męża) i paszenog (mąż siostry żony). Poszły one do lamusa historii i nawet genealodzy nie próbują ich ożywić. Zmuszeni są dane powinowactwo wyrazić opisowo, zamiast stosować wieloznacznego szwagra.

Cóż, język jest żywy, a zachodzące w nim procesy bardzo ciekawe. Może warto sobie to uświadomić celebrując święta stryjków, wujków, cioć i oczywiście szwagrów.

Miłośnicy poszukiwań heraldyczno-ge­nealogicznych mają jeszcze Dzień Archiwów (9 czerwca), Dzień Heraldyki (10 czerwca), a na koniec roku Dzień Korzeni Rodzinnych (23 grudnia). Przed, jakże rodzinnymi, świętami Bożego Narodzenia jest to dobry czas na historyczne refleksje dotyczące najbliższych.